بسته بندی وکیوم یکی از انواع رایج بسته بندی با اتمسفر کنترل شده است که در سراسر دنیا مورداستفاده قرار می‌گیرد. در این روش، هوای موجود در بسته اصلی که محصول در آن قرار دارد، خارج می‌شود. اکسیژن عامل اصلی فساد و خرابی محصولات است، بنابراین حذف آن به طور چشمگیری باعث افزایش ماندگاری محصول می‌شود. بسته بندی وکیوم می‌تواند از محصولات مصرفی و غیرمصرفی محافظت کند.
در شکل اولیه بسته بندی وکیوم، بعد از خارج‌کردن هوا از کیسه وکیوم، با تکمیل فرایند وکیوم، در کیسه بسته می‌شود. با وجود این، امروزه انواع فرایندهای جدید نیز می‌توانند در بسته بندی وکیوم دخیل باشند.
تاریخچه بسته بندی وکیوم
اگرچه ردپای اولیه آزمایش‌های بسته‌بندی با اتمسفر کنترل‌شده به اوایل قرن نوزدهم برمی‌گردد، اما اغلب روایت‌های مربوط به بسته بندی وکیوم، بعد از جنگ جهانی دوم شکل‌گرفته‌اند.
در فرانسه، پیش از جنگ جهانی دوم، هوا از کیسه‌های لاتکس لاستیکی خارج و سپس درز آنها بسته می‌شد. این روش باعث افزایش ماندگاری محصولات منجمد می‌گردید. پس از جنگ جهانی دوم، با محبوبیت و تجاری‌سازی گسترده پلاستیک‌ها، درهای تازه‌ای به روی کاربردهای بسته‌بندی وکیوم گشوده شد.
فرایند بسته بندی وکیوم «کرایوواک» که در دهه ۱۹۵۰ برای بسته‌بندی بوقلمون‌های کامل ابداع شد، اولین نمونه تجاری بسته‌بندی مواد غذایی فسادپذیر با خلا به شمار می‌رود. از زمان معرفی بسته‌بندی وکیوم صنعتی، شاهد توسعه روش‌ها، مواد و دستگاه‌های جدیدی بوده‌ایم که کیفیت زندگی انسان را ارتقا داده‌اند.
تا دهه ۱۹۷۰، معرفی گازهای بی‌اثر به بسته بندی وکیوم، به شکل چشمگیری به افزایش ماندگاری محصولات فسادپذیر کمک کرد. از آن زمان به بعد، پیشرفت‌های صورت‌گرفته در کارآمدی بسته‌بندی وکیوم و افزایش ماندگاری، بسیار شگفت‌انگیز بوده‌اند.
تفاوت بین بسته بندی وکیوم و شرینک
بسته بندی وکیوم و شرینک، دو روش رایج برای بسته بندی محصولات هستند که اغلب با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند. درحالی‌که هر دو روش برای حذف هوا از بسته بندی محصول به کار می‌روند، اما فرایند و کاربرد آنها کاملاً متفاوت است.
بسته بندی شرینک
بسته بندی وکیوم (Thermoforming) و بسته بندی با روکش حرارتی (Shrink Wrap) هر دو از یک نوار درزگیر و فیلم برای بسته‌بندی محصولات متنوع استفاده می‌کنند.
تفاوت اصلی این دو روش در نحوه‌ی نهایی‌شدن بسته است:
• در بسته بندی وکیوم، محصول درون محفظه قرار گرفته و با مکش هوا، کاملا به فیلم چسبیده و بسته‌ای بدون نفوذ ایجاد می‌شود.
• در بسته‌بندی با روکش حرارتی، محصول درون فیلم قرار گرفته و با اعمال حرارت، فیلم جمع شده و به شکل محصول درمی‌آید (فرم‌گیری). منافذ ریزی روی سطح فیلم تعبیه شده‌اند که به خروج هوا در طی فرایند جمع‌شدگی اجازه می‌دهند. وجود این منافذ باعث می‌شود بسته نهایی با روکش حرارتی برخلاف بسته‌بندی وکیوم، کاملا از محیط بیرون ایزوله نشود، اما همچنان پس از اتمام فرایند فرم‌گیری از محصول محافظت کند.
بسته بندی وکیوم
بسته بندی وکیوم روشی برای افزایش طول عمر محصولات با حذف اکسیژن از داخل بسته‌بندی قبل از درزگیری کامل آن است. با حذف اکسیژن، محیط داخل بسته‌بندی تغییریافته و از فساد و فاسدشدن مواد غذایی جلوگیری می‌شود. در این فرایند، از طریق مکش، هوای داخل بسته‌بندی اولیه تخلیه می‌شود و سپس بسته به طور کامل درزگیری می‌گردد.
مزایا و معایب بسته بندی وکیوم
بسته بندی وکیوم در مقایسه با روش‌های بسته بندی سنتی و غیرتخصصی، مزایای قابل‌توجهی دارد. در ادامه به برخی از این مزایا و معایب اشاره می‌کنیم:
مزایای بسته بندی وکیوم
• افزایش چشمگیر ماندگاری: نبود اکسیژن در بسته، مانع از رشد باکتری و قارچ شده و در نتیجه مواد غذایی یا محصولات داخل بسته برای مدت بسیار طولانی‌تری نسبت به حالت عادی قابل نگهداری هستند.
• گزینه‌ای به‌صرفه و کارآمد: بسته بندی وکیوم نه‌تنها به حفظ ماندگاری محصولات درون بسته کمک می‌کند، بلکه هزینه اولیه بسیار پایینی نیز دارد و به کسب‌وکارها این امکان را می‌دهد تا محصولات خود را با ظاهری حرفه‌ای و با هزینه کمتر بسته‌بندی کنند.
• کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل: با حذف اکسیژن از بسته، فضای اشغال شده توسط محصول نیز کاهش می‌یابد. بدین ترتیب، کسب‌وکارها می‌توانند تعداد بیشتری محصول را در هر بار حمل ارسال کنند که این امر به طور چشمگیری باعث کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل می‌شود.
• عدم نیاز به مواد نگهدارنده شیمیایی: از آنجایی که بسته بندی وکیوم باعث افزایش ماندگاری محصولات می‌شود، دیگر نیازی به استفاده از مواد نگهدارنده شیمیایی نخواهد بود.
• معایب بسته بندی وکیوم
• مدیریت گازهای خارجی: واردکردن گازهای ضروری برای نگهداری محصول، مانند نیتروژن و دی‌اکسیدکربن، گران و به طور معروفی استفاده از آنها دشوار است. هر محصول برای اینکه فرایند نگهداری به‌درستی انجام شود، به مقدار دقیق و ترکیبی خاص از این گازها نیاز دارد. در صورت عدم استفاده از مقادیر و ترکیبات مناسب، فساد همچنان رخ‌داده و هزینه بسته بندی مجدد یا دورریز محصول افزایش می‌یابد.
• نیاز به انواع مختلف درزگیری: برای محصولات خاص به ابزارهای اضافی مانند شیلنگ‌های خارجی، نگهدارنده رول، برش دهنده و سکوهای پشتیبان کیسه وکیوم نیاز است که این امر بر هزینه اولیه خرید دستگاه می‌افزاید. برخی از انواع درز نیز به برچسب‌گذاری اضافی برای نمایش اطلاعات محصول نیاز دارند که این موضوع هم هزینه را بالا می‌برد.
• باز کردن دشوار کیسه‌های وکیوم: ازآنجایی‌که هدف درزگیری کامل محصول است، کیسه‌های وکیوم هیچ‌گونه شیار یا برشی برای باز کردن آسان ندارند. همچنین از پلاستیک‌های سفت و ضخیم‌تری استفاده می‌شود که دسترسی به محصول را دشوارتر می‌کند.
بسته بندی وکیوم با اتمسفر کنترل‌شده (MAP) چیست؟
بسته‌بندی با اتمسفر کنترل‌شده (Modified Atmosphere Packaging) روشی است که در آن، ترکیب گازی درون بسته‌بندی تغییر داده می‌شود تا کیفیت، سلامت و ماندگاری محتویات آن حفظ گردد. این روش به طور عمده برای بسته بندی مواد غذایی به کار می‌رود.
بسته‌بندی با اتمسفر کنترل‌شده بر این اصل استوار است که فساد و خرابی محصول تحت‌تأثیر شدید اتمسفر پیرامون آن قرار دارد. در این روش، با حذف و جایگزینی برخی عناصر خاص در فضای بسته‌بندی، طول عمر محصول افزایش می‌یابد.
گازهای مختلفی بسته به نوع محصول بسته‌بندی‌شده مورداستفاده قرار می‌گیرند. اگرچه رایج‌ترین گازها در بسته‌بندی با اتمسفر کنترل‌شده، اکسیژن، دی‌اکسیدکربن و نیتروژن هستند، اما می‌توان از گازهای دیگری نظیر مونوکسید کربن، دی‌اکسید گوگرد، اتانول و آرگون نیز استفاده کرد.
انواع بسته بندی وکیوم با اتمسفر کنترل شده (MAP)
همان‌طور که در مطلب بالا اشاره شد، بسته‌بندی با اتمسفر کنترل‌شده (Modified Atmosphere Packaging) که به‌اختصار MAP نامیده می‌شود، روشی است برای تغییردادن ترکیب گازی درون بسته‌بندی که به طور چشمگیری می‌تواند باعث افزایش ماندگاری محصول شود. در ادامه لیستی از محصولات رایج که از بسته‌بندی با اتمسفر کنترل‌شده استفاده می‌کنند آورده شده است:
• مرغ: مرغ از اولین محصولاتی بود که به‌صورت تجاری با بسته‌بندی اتمسفر کنترل‌شده بسته‌بندی شد. برای افزایش ماندگاری مرغ، معمولا از میزان کم اکسیژن و میزان زیاد دی‌اکسیدکربن استفاده می‌شود.
• ماهی تازه: ماهی به دلیل تجزیه سریع آنزیم‌ها، تمایل زیادی به فاسدشدن سریع دارد. حتی ماهی‌هایی که در بسته‌بندی با اتمسفر کنترل‌شده با اکسیژن کم قرار می‌گیرند، همچنان به‌سرعت کیفیت خود را از دست می‌دهند. برای افزایش ماندگاری اکثر محصولات ماهی، ترکیبی از دی‌اکسیدکربن، اکسیژن و نیتروژن بهترین عملکرد را دارد.
• محصولات پخته‌شده: ازدست‌رفتن رطوبت و رشد کپک، رایج‌ترین دلایل فاسدشدن محصولات پخته‌شده هستند. بسته‌بندی با اتمسفر کنترل‌شده برای محصولات پخته‌شده از دی‌اکسیدکربن و نیتروژن برای افزایش ماندگاری استفاده می‌کند.
• غذاهای آماده: غذاهای آماده پیش پخت شده در سراسر جهان محبوبیت فزاینده‌ای پیدا کرده‌اند. اکثر غذاهای آماده، سرد شده و با دی‌اکسیدکربن یا نیتروژن و با میزان کمی اکسیژن یا بدون اکسیژن بسته‌بندی می‌شوند.
• میوه‌ها و سبزیجات: افزایش سطح دی‌اکسیدکربن به کندشدن روند فساد میوه‌ها و سبزیجات کمک می‌کند. تعادل بین میزان مناسب دی‌اکسیدکربن و اکسیژن بسته به محصولی که بسته‌بندی می‌شود، می‌تواند متفاوت باشد. عدم تعادل مناسب می‌تواند باعث تخمیر و ایجاد طعم نامطلوب شود، بنابراین شرکت‌های بسته‌بندی باید در این زمینه دقت لازم را داشته باشند.
تجهیزات موردنیاز برای بسته بندی وکیوم
برای شروع عملیات اولیه بسته بندی وکیوم، تنها به یک دستگاه درزگیر وکیوم و کیسه نیاز است. برای بسته‌بندی‌های پیچیده‌تر، ممکن است به اجزای دیگری مانند کمپرسور هوای خارجی و گاز بی‌اثر نیاز داشته باشید. رایج‌ترین گاز بی‌اثر مورداستفاده نیتروژن است که در اکثر فروشگاه‌های تجهیزات جوشکاری محلی یافت می‌شود.
در زیر، توضیحاتی در مورد انواع کیسه‌های وکیوم و دستگاه‌های درزگیر وکیوم که اغلب در بسته بندی وکیوم تجاری استفاده می‌شوند، آمده است.
کیسه و فیلم بسته بندی وکیوم
کیسه‌های وکیوم بسته‌بندی بیرونی محصولاتی هستند که مشتریان خریداری می‌کنند. خوشبختانه، طیف وسیعی از کیسه‌ها با ضخامت‌ها، انواع و نفوذپذیری اکسیژن مختلف در بازار موجود است.
هنگام انتخاب کیسه وکیوم، شرکت‌ها می‌خواهند مطمئن شوند که کیسه‌هایی را انتخاب می‌کنند که برای محصولاتی که بسته‌بندی می‌شوند به‌اندازه کافی ضخیم باشند. رایج‌ترین ضخامت کیسه وکیوم مورداستفاده 3 میل است که برای اکثر محصولات محافظت کافی را فراهم می‌کند.
در زیر برخی از انواع کیسه‌های وکیوم موجود در بازار آورده شده است:
• کیسه وکیوم با شیار: کیسه‌های وکیوم شیاردار دارای طرف‌های برجسته هستند و اغلب در دستگاه‌های وکیوم کننده خانگی استفاده می‌شوند. این شیارها به خروج راحت‌تر هوا از کیسه کمک می‌کنند.
• کیسه وکیوم زیپ‌دار: کیسه‌های وکیوم زیپ‌دار بسیار کاربرپسند هستند و برای بسته‌بندی انواع محصولات استفاده می‌شوند. این کیسه‌ها با باز شدن آسان و زیپ قابل بستن مجدد، به کاربر این امکان را می‌دهند که به‌سرعت کیسه‌ها را بدون قیچی بازکرده و دوباره بدون دردسر آنها را مهروموم کنند.
• کیسه وکیوم شیاردار بازشو: کیسه‌های وکیوم شیاردار بازشو نیز کاربرپسند بوده و هدف آنها ارائه باز شدن آسان برای مصرف‌کنندگان است.
• کیسه وکیوم فویلی: فویل موجود در این کیسه‌ها، نور را از رسیدن به محصول بسته‌بندی شده محافظت می‌کند. به همین دلیل است که از آنها در سراسر جهان برای مواردی مانند نگهداری قهوه استفاده می‌شود.
راهنمای انتخاب دستگاه بسته بندی وکیوم مناسب
برای هر پروژه بسته بندی وکیوم تجاری، شناسایی دستگاه وکیوم مناسب با حجم محصولی که قرار است بسته بندی شود، ضروری است.
طیف وسیعی از دستگاه های وکیوم با سطوح تولید مختلف در بازار موجود است که در ادامه می‌توانید با انواع مختلف دستگاه های وکیوم آشنا شوید:
• درزگیر وکیوم نازله‌ای: رایج‌ترین دستگاه وکیوم در سراسر جهان است. اکثر دستگاه های وکیوم خانگی از نازل برای خارج‌کردن هوا از کیسه وکیوم استفاده می‌کنند. برخی از دستگاه‌ها دارای سیستم دو نازله برای بسته بندی هم‌زمان دو کیسه هستند.
• وکیوم محفظه‌ای: بسته بندی محفظه‌ای از یک محفظه وکیوم با یک درزگیر حرارتی برای خارج‌کردن هوا از کیسه وکیوم و تکمیل یک درز کامل استفاده می‌کند. محفظه‌های وکیوم در بسته بندی گوشت و پنیر بسیار محبوب هستند.
• بسته بندی پوست وکیوم: از دو رول فیلم برای خارج‌کردن هوا و درزگیری بسته بیرونی استفاده می‌کند. یک محفظه فیلم را برای ایجاد یک درز هواگیر فشرده می‌کند. انواع گوشت، سوسیس و پنیر اغلب با بسته بندی پوست یا ترموفرمینگ بسته بندی می‌شوند.
• بسته بندی وکیوم پر داغ: قدیمی‌ترین شکل از بسته بندی وکیوم تجاری است. بسته بندی وکیوم پر داغ از کیسه‌های پلاستیکی استفاده می‌کند که در آب با دمای بیش از 180 درجه فارنهایت فرومی‌روند. فشار منفی آب اکسیژن اضافی را حذف می‌کند – محصول را از عناصر خارجی جدا می‌کند. پر داغ همچنان یک روش محبوب برای بسته بندی ژامبون، بوقلمون کامل و سایر محصولات مشابه است.
سخن پایانی
بسته بندی وکیوم، روشی کارآمد و مقرون‌به‌صرفه برای محافظت از محصولات و افزایش طول عمر آنها است. این روش با مزایای متعددی که دارد، در صنایع مختلف کاربرد فراوانی یافته و به انتخابی محبوب برای بسته‌بندی انواع کالاها تبدیل شده است.
با وجود مزایای فراوان، بسته بندی وکیوم معایبی نیز دارد که باید به آنها توجه کرد. برای مثال، این روش برای برخی محصولات مانند میوه‌ها و سبزیجات تازه که به تنفس نیاز دارند، مناسب نیست. همچنین، هزینه اولیه دستگاه‌های وکیوم می‌تواند بالا باشد.
بااین‌حال، در مجموع، بسته بندی وکیوم مزایای قابل‌توجهی دارد که آن را به روشی ایده‌آل برای بسیاری از محصولات تبدیل می‌کند.
