در دنیای امروز، حفظ طراوت و کیفیت مواد غذایی، چالشی همیشگی برای تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان و مصرف‌کنندگان بوده است. فساد زودهنگام، نه تنها ضایعات را افزایش می‌دهد، بلکه بر طعم، عطر و ارزش تغذیه‌ای محصولات نیز تأثیر منفی می‌گذارد.
در این میان، بسته بندی با اتمسفر اصلاح‌شده (MAP) به‌عنوان ناجیِ این عرصه پا به میدان گذاشته است. این فناوری نوین، با ایجاد محیطی ایده‌آل در بسته بندی، طراوت و ماندگاری مواد غذایی را به طور چشمگیری افزایش می‌دهد و انقلابی در صنعت بسته‌بندی به وجود آورده است.
با مطالعه این مقاله، دیدگاهی عمیق نسبت به MAP پیدا خواهید کرد و متوجه خواهید شد که چرا این فناوری، نقشی کلیدی در تضمین امنیت غذایی و ارتقای سلامت جامعه ایفا می‌کند.
بسته بندی با اتمسفر اصلاح‌شده (Modified Atmosphere Packaging)(MAP) چیست؟
بسته بندی با اتمسفر اصلاح‌شده (MAP) یک فناوری بسته بندی مواد غذایی است که انقلابی در نحوه ذخیره و حمل‌ونقل محصولات غذایی فسادپذیر ایجاد کرده است. این روش با تغییردادن ترکیب گازی محیط اطراف محصول غذایی کار می‌کند و بدین ترتیب شرایطی را به وجود می‌آورد که سرعت فساد را کاهش داده و ماندگاری محصول را افزایش می‌دهد. بسته بندی با اتمسفر اصلاح‌شده به دلیل مزایای فراوانش از جمله بهبود کیفیت محصول، افزایش ماندگاری و کاهش ضایعات مواد غذایی، در سال‌های اخیر به طور فزاینده‌ای محبوب شده است.
استفاده از بسته بندی با اتمسفر اصلاح‌شده قدمتی به دوران مصر باستان دارد و شکلی ابتدایی از نگهداری و انبارداری مواد غذایی به شمار می‌رفته است. مصری‌ها غلات را در ظروف سفالی درز گرفته کوچک و سیلوهای بزرگ نگهداری می‌کردند. این روش به آنها اجازه می‌داد تا غلات را خشک نگه داشته و از میزان ضایعات ناشی از جوندگان بکاهند.
به‌عبارت‌دیگر، بسته بندی با اتمسفر اصلاح‌شده روشی عالی برای اطمینان از تازگی و ماندگاری بیشتر محصولات غذایی است.
چه گروهی از بسته بندی با اتمسفر اصلاح شده استفاده می‌کنند؟
بسته بندی با اتمسفر اصلاح شده (MAP) می‌تواند برای طیف وسیعی از گروه‌های غذایی مفید باشد. به‌عنوان‌مثال، از MAP برای بسته بندی گوشت، میوه، سبزیجات و همچنین سایر کالاهای مصرفی؛ مانند دارو استفاده می‌شود. پنیر، پاستای تازه، غذاهای آماده و غذاهای دریایی نیز می‌توانند از بسته بندی با اتمسفر اصلاح شده بهره‌مند شوند.
علاوه بر این، بسته بندی با اتمسفر اصلاح شده را می‌توان برای سایر کالاهای بسته بندی شده مانند دانه‌های قهوه نیز اعمال کرد. دانه‌های قهوه هنگام برشته شدن، دی‌اکسیدکربن آزاد می‌کنند و بدون استفاده از بسته‌بندی با اتمسفر اصلاح شده، دانه‌ها باید قبل از بسته بندی کاملا خنک شوند، در غیر این صورت تجمع گاز CO2 می‌تواند باعث ترکیدن بسته شود.
یکی دیگر از کاربردهای نوظهور برای بسته بندی با اتمسفر اصلاح شده، صنعت قانونی شاهدانه است. شرکت‌های شاهدانه، مانند هر تولیدکننده کالای مصرفی دیگری، می‌خواهند محصولاتشان برای مدت طولانی‌تری تازه بمانند. هنگامی که شاهدانه با گاز اکسیژن مخلوط می‌شود، THC موجود در شاهدانه به CBN تبدیل می‌شود. CBN بر قدرت و کیفیت شاهدانه تأثیر می‌گذارد. برخی از شرکت‌های قانونی شاهدانه از بسته‌بندی با اتمسفر اصلاح‌شده و گاز نیتروژن برای خارج‌کردن اکسیژن اضافی و افزایش ماندگاری استفاده می‌کنند، شبیه به بسته‌بندی با اتمسفر اصلاح‌شده که قبلاً برای محصولات و گوشت استفاده می‌شد.
مزایای بسته بندی در اتمسفر اصلاح شده (MAP)
بسته بندی در اتمسفر اصلاح شده (MAP) روشی برای نگهداری مواد غذایی است که در آن ترکیب گازهای داخل بسته بندی به‌منظور افزایش ماندگاری و حفظ کیفیت محصول تغییر می‌یابد. این روش مزایای متعددی دارد که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. حذف اکسیژن از بسته بندی
اکسیداسیون فرایندی طبیعی است که زمانی رخ می‌دهد که غذا در معرض هوا قرار می‌گیرد و باعث فاسدشدن و کاهش کیفیت آن می‌شود. این امر به‌ویژه برای محصولاتی که چربی و روغن بالایی دارند مشکل‌ساز است، زیرا این مواد به طور ویژه‌ای مستعد اکسیداسیون هستند.
بسته‌بندی با اتمسفر اصلاح‌شده (MAP) با ایجاد یک اتمسفر کنترل‌شده در اطراف محصول غذایی کار می‌کند که برای کند کردن یا جلوگیری از فرایند اکسیداسیون طراحی شده است. این کار با جایگزینی هوای داخل بسته با مخلوطی از گازها که حاوی سطوح پایین‌تری از اکسیژن نسبت به هوای محیط است، حاصل می‌شود. رایج‌ترین گازهای مورداستفاده برای MAP دی‌اکسیدکربن (CO2) و نیتروژن (N2) هستند که بسته به محصول غذایی خاص و ماندگاری موردنظر، به نسبت‌های مختلف استفاده می‌شوند.
سطوح پایین اکسیژن در بسته‌بندی به کندشدن سرعت اکسیداسیون کمک می‌کند، زیرا اکسیژن عامل اصلی فرایند اکسیداسیون است. مخلوط گازی استفاده شده در MAP بادقت انتخاب و کنترل می‌شود تا اطمینان حاصل شود که محیط بهینه را برای محصول غذایی خاص فراهم می‌کند، زیرا محصولات مختلف برای دستیابی به ماندگاری موردنظر به سطوح مختلفی از اکسیژن و سایر گازها نیاز دارند.
اتمسفر داخل بسته‌بندی باید به‌دقت متعادل شود. استفاده از نیتروژن برای جایگزینی اکسیژن، رطوبت را نیز از بین می‌برد. گازها همیشه به دنبال تعادل هستند و بخشی از رطوبت جابه‌جا شده همچنان برای حفظ بافت و رنگ قرمز گوشتی که در برخی از گوشت‌ها مشاهده می‌شود، در داخل بسته لازم است. سپس می‌توان از CO2 برای حفظ رطوبت و پایین آوردن PH برای بهینه‌سازی محیط بسته‌بندی استفاده کرد.
2. کار با فیلم‌های مانع برای محافظت از مواد غذایی
انتخاب موانع مناسب می‌تواند حفاظت از مواد غذایی بسته‌بندی شده را افزایش دهد. فیلم‌های مانع، نه‌تنها از محصول پیچیده شده در داخل محافظت می‌کنند، بلکه جذب رطوبت و اکسیژن را نیز کاهش می‌دهند. برای درزبندی بسته‌بندی مواد غذایی با اتمسفر اصلاح‌شده، از فیلم‌ها و فویل‌های پلاستیکی استفاده می‌شود. هنگامی که نیتروژن یا سایر گازها، اکسیژن را از بسته خارج می‌کنند، فیلم سدکننده از تماس بیشتر غذا با اکسیژن جلوگیری می‌کند.
انتخاب فیلم‌های بسته‌بندی بر اساس ویژگی‌های محصول غذایی و خواص نفوذپذیری محافظت انتخاب‌شده انجام می‌شود. در اصل، سد یک‌لایه اضافی محافظ برای نگهداری است که اتمسفر داخل بسته را حفظ می‌کند.
انواع فیلم‌های محافظ
یکی از رایج‌ترین انواع فیلم‌های سدکننده، پلی‌اتیلن (PE) است که یک فیلم منعطف و بادوام بوده و در گستره وسیعی از کاربردهای بسته‌بندی استفاده می‌شود. فیلم‌های PE معمولاً به‌عنوان لایه پایه در بسته‌بندی با اتمسفر اصلاح‌شده (MAP) به کار می‌روند، زیرا مانع خوبی در برابر رطوبت و اکسیژن ایجاد می‌کنند.
نوع دیگری از فیلم‌های مانع که به طور معمول در MAP استفاده می‌شود، پلی‌پروپیلن (PP) است که فیلمی سخت‌تر و بادوام‌تر از PE می‌باشد. فیلم‌های PP معمولاً به‌عنوان لایه بیرونی در MAP استفاده می‌شوند، چرا که مانع خوبی در برابر نور و رطوبت ایجاد می‌کنند.
الکل اتیلن وینیل (EVOH) نوع دیگری از فیلم‌های سدکننده است که به طور معمول در MAP استفاده می‌شود. فیلم‌های EVOH سد عالی در برابر اکسیژن ایجاد می‌کنند و آنها را برای بسته‌بندی محصولاتی که به‌شدت مستعد اکسیداسیون هستند، مانند گوشت و فرآورده‌های لبنی، ایده‌آل می‌سازند.
انواع دیگر فیلم‌های سدکننده که در MAP استفاده می‌شوند عبارت‌اند از پلی‌استر (PET)، نایلون (PA) و فویل آلومینیوم. هر یک از این فیلم‌ها خواص و مزایای خاص خود را دارند و استفاده از آنها در MAP بر اساس نیازهای ویژه محصولی که بسته‌بندی می‌شود، تعیین می‌گردد.
3. کاهش نیاز به مواد نگهدارنده
یکی از جدیدترین ترندهای غذایی، استفاده از مواد غذایی بدون نگهدارنده و دست‌کاری ژنتیکی (GMO) است. مصرف‌کنندگان علاقه‌مند هستند تا بدانند محتوای غذای آنها مصنوعی نیست.
یکی از مزایای بسته بندی با اتمسفر اصلاح شده (MAP) این است که نیاز به استفاده از مواد نگهدارنده یا افزودنی‌های شیمیایی را برای حفظ تازگی، جلوگیری یا کند کردن رشد باکتری‌ها، قارچ‌ها و سایر میکروارگانیسم‌هایی که باعث فساد و بیماری‌های ناشی از غذا می‌شوند، کاهش می‌دهد یا به‌طورکلی از بین می‌برد. درحالی‌که مواد نگهدارنده می‌توانند مؤثر باشند، اما اغلب با عوارض جانبی منفی برای سلامتی مانند واکنش‌های آلرژیک و افزایش خطر ابتلا به سرطان همراه هستند.
ازآنجایی‌که فرایند شستشوی با گاز، اکسیژن ناخواسته را از بسته بندی خارج می‌کند، دیگر نیازی به اضافه‌کردن مواد نگهدارنده برای حفظ طعم، بافت و جلوگیری از فساد نیست. این روش نه‌تنها برای مصرف‌کنندگان جذاب است، بلکه برای تولیدکنندگان نیز به دلیل ساده‌سازی کلی فرایند بسته بندی مواد غذایی، مقرون‌به‌صرفه است.
4. روشی به‌صرفه برای بسته بندی مواد غذایی
بسته بندی با اتمسفر کنترل شده (MAP) روشی به‌صرفه برای بسته بندی مواد غذایی است؛ زیرا باعث افزایش دسترسی به بازار می‌شود. از آنجایی که ماندگاری محصولات با این روش افزایش می‌یابد، می‌توان آنها را از محل تولید به مسافت‌های دورتری حمل کرد. این امر توزیع محصول را گسترش می‌دهد. علاوه بر این، ماندگاری طولانی‌تر محصولات باعث کاهش دفعات حمل‌ونقل و در نتیجه کاهش هزینه‌ها می‌شود.
چرخه تازگی طولانی‌تر با استفاده از بسته بندی با اتمسفر کنترل شده، نیاز به جابه‌جایی و انبارگردانی مکرر محصول را کاهش می‌دهد که این امر به نوبه خود باعث کاهش نیروی کار موردنیاز می‌شود. همچنین به دلیل اینکه محصولات به‌سرعت فاسد نمی‌شوند، تعداد مرجوعی ناشی از انقضای تاریخ مصرف، آسیب‌دیدگی یا تغییر رنگ کاهش می‌یابد. به‌طورکلی، آزمایش برای بسته‌بندی با اتمسفر کنترل شده، ضایعات را از همان ابتدای تولید کاهش می‌دهد.
سخن پایانی
بسته‌بندی با اتمسفر اصلاح‌شده (MAP)، فناوری نوینی است که با ارائه مزایای متعدد، انقلابی در صنعت بسته‌بندی مواد غذایی ایجاد کرده است. این روش با جایگزینی هوای داخل بسته‌بندی با مخلوطی از گازهای مختلف، به حفظ تازگی و افزایش ماندگاری محصولات کمک شایانی می‌کند.
اگرچه MAP مزایای قابل‌توجهی را به ارمغان آورده است، اما چالش‌هایی نیز وجود دارد که باید موردتوجه قرار گیرند. یکی از این چالش‌ها، هزینه نسبتاً بالای این روش بسته‌بندی است. همچنین، پیچیدگی فرایند MAP و نیاز به تجهیزات تخصصی، می‌تواند مانعی برای استفاده گسترده از آن باشد.
بااین‌وجود، با پیشرفت‌های تکنولوژیکی و افزایش آگاهی از مزایای MAP، انتظار می‌رود که استفاده از این روش در آینده به طور قابل‌توجهی افزایش یابد. نوآوری‌هایی مانند استفاده از فیلم‌های زیستی و نانوذرات، می‌تواند به کاهش هزینه‌ها و ارتقای عملکرد MAP کمک کند.
در نهایت، MAP ابزاری قدرتمند برای حفظ کیفیت، طعم و ارزش مواد غذایی است. با غلبه بر چالش‌های موجود و سرمایه‌گذاری در تحقیقات و توسعه، می‌توان از این فناوری به طور گسترده‌تری برای افزایش امنیت غذایی و کاهش ضایعات مواد غذایی استفاده کرد.
