بسته بندی بلیستر یا بسته‌های حباب‌دار، مواد بسته بندی پیش‌ساخته‌ای هستند که از یک حفره پلاستیکی ترمو فرم شده و یک درب قابل‌انعطاف تشکیل شده‌اند. در این نوع بسته بندی، محصول در جیب‌ها یا حفره‌های عمیق کشیده شده شبیه به یک تاول قرار می‌گیرد. یک ماده پشتی یا درب با ناحیه مسطح حفره پلاستیکی که محصول را در داخل آن محصور می‌کند، جفت می‌شود و یک درز حرارتی این دو ساختار را به هم متصل می‌کند. بسته بندی بلیستر بسته به کاربرد انواع مختلفی دارد. محبوب‌ترین کاربرد بسته‌های بلیستر برای بسته بندی محصولات دارویی مانند قرص، کپسول و پاستیل است. به دلیل کم‌هزینه‌بودن، مواد اولیه ارزان و سرعت کارکرد بالا، از آنها برای بسته بندی کالاهای مصرفی؛ مانند مواد غذایی، لوازم الکترونیکی، اسباب‌بازی و ابزار نیز استفاده می‌شود. در زیر مزایای استفاده از بسته بندی بلیستر ذکر شده است.
مزایای بسته بندی بلیستر
از مزایای بسته بندی بلیستر می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
• بسته‌بندی جداگانه
اولین کاربرد قابل‌توجه بسته‌بندی حبابی، برای بسته‌بندی قرص‌ها بود. این نوع بسته‌بندی، روشی ارزان و راحت برای بسته‌بندی دوزهای جداگانه دارو است. همچنین، این بسته‌بندی را می‌توان برای کمک به مصرف صحیح دارو علامت‌گذاری کرد. بسته‌بندی جداگانه به حفظ کیفیت محتوا از طریق قرارگیری در حفره‌ها یا جیب‌های مجزا کمک می‌کند و آسیب به هر قسمت از مواد بسته‌بندی، کل محتوا را تحت‌تأثیر قرار نخواهد داد.
• حفظ یکپارچگی محصول
ساخت فیلم و ساختارهای درپوش بر اساس حساسیت محصول به رطوبت، اکسیژن و نور صورت می‌گیرد. اجزای بسته بندی را می‌توان با سدهایی لمینت کرد که از نفوذ عوامل خارجی جلوگیری می‌کند. مواد مات مانند آلومینیوم نور را مسدود کرده و از تجزیه محصول در اثر اشعه ماوراء بنفش جلوگیری می‌کند.
• ضد دست‌کاری
بسته‌بندی‌های حبابی (بلیستر پک) بعد از باز شدن، امکان برگشت به حالت اولیه را ندارند. این نوع بسته بندی به طور ذاتی، یک مکانیزم آشکارسازی دست‌کاری را داراست، زیرا جداکردن روکش (لیید) از کارت حبابی بدون ایجاد آسیب قابل‌مشاهده، غیرممکن است. این ویژگی به جلوگیری از سرقت بخشی از محتویات بسته نه‌تنها در داروها، بلکه در کالاهای مصرفی؛ مانند لوازم الکترونیکی نیز کمک می‌کند.
• پیشگیری از مصرف اشتباه دارو
برای جلوگیری از مصرف تصادفی دارو، می‌توان ساختار بسته‌بندی قرص (بلیستر و درپوش) را به‌گونه‌ای طراحی کرد که بدون رعایت دستورالعمل‌های خاصِ تولیدکننده، به‌راحتی باز نشود. این طراحی به بسته‌بندی مقاوم در برابر کودک (CR) معروف است و از دسترسی کودکان و حتی سالمندان به دارو به‌صورت ناخواسته، جلوگیری می‌کند.
• قابل‌مشاهده بودن محصول (محصول در قفسه)
بسته‌بندی‌های حبابی، لیفتی و صدفی نیز برای محصولات خرده‌فروشی استفاده می‌شوند؛ زیرا به مصرف‌کنندگان اجازه می‌دهند تا محصول را از طریق بسته بندی ببینند. علاوه بر این، درب یا مواد پشتی بسته بندی رنگی و با طراحی جذاب برای جلب نظر خریداران بالقوه ساخته می‌شود.
• بسته بندی با حداقل حرکت (حداقل لغزش)
بسته‌بندی‌های طلقی (بلیستر) به‌راحتی شکل محصول را به خود می‌گیرند. شکل محصول را می‌توان به یک برنامه ماشین‌کاری کامپیوتری وارد کرد که یک دستگاه فرز را برای ایجاد قالب کنترل می‌کند. این قالب را می‌توان با درنظرگرفتن فاصله‌های کمی بین محصول و بسته بندی تهیه کرد.
• بسته بندی پیمانکاری
ازآنجایی‌که بسته بندی اغلب بخشی از فرایند تولید نیست، کارخانه‌های تولیدی معمولاً از خدمات پیمانکاری (برون‌سپاری) برای بسته بندی محصولات خود استفاده می‌کنند. بسته بندی پیمانکاری، خدمتی است که توسط شرکت‌های بسته بندی ارائه می‌شود و معمولاً شامل تأمین نیروی کار و تجهیزات لازم برای بسته بندی محصولات می‌گردد. شرکت‌های بسته بندی پیمانکاری در تجهیزات پیشرفتهای مانند دستگاه‌های بسته بندی بلیستر که توسط نهادهای نظارتی تأیید شده‌اند، سرمایه‌گذاری می‌کنند. این امر به تولیدکننده اجازه می‌دهد تا منابع انسانی و فرایندهای کسب‌وکار خود را تنها بر روی تولید متمرکز کند و درعین‌حال از یک سیستم بسته بندی تخصصی بهره‌مند شود. همچنین، راه‌اندازی بسته بندی پیمانکاری، امکان سرمایه‌گذاری بیشتر بر روی تست کیفی مواد اولیه بسته بندی را فراهم می‌سازد که انجام آن برای کارخانه‌های تولیدی غیرعملی است. در حیطه‌های گسترده‌تر، شرکت بسته بندی مسئولیت تولید مواد گرافیکی و دفترچه‌های راهنمای محصول، کنترل موجودی، انبارداری و توزیع را نیز بر عهده می‌گیرد.
فرایند بسته بندی بلیستر یا حبابی
بسته بندی بلیستر با طراحی قالب بسته بندی آغاز می‌شود. در مرحله بعد، سازنده بر اساس شکل محصول، یک قالب نر می‌سازد. برای تهیه این قالب، ابتدا یک قطعه فلزی با استفاده از دستگاه CNC فرز شده و حفره‌هایی با شکل محصول روی آن ایجاد می‌شود. در نهایت، این قالب در دستگاه فرم دهی نصب می‌گردد.
دو روش اصلی برای شکل‌دهی بسته بندی حبابی وجود دارد: ترمو فرمینگ و فرم سرد. فیلم‌های پلاستیکی مانند PVC با استفاده از ترمو فرمینگ شکل داده می‌شوند، درحالی‌که فیلم‌های تشکیل‌دهنده آلومینیوم لمینت از فرم سرد استفاده می‌کنند. در دستگاه‌های ترمو فرمینگ، فرایند پیش‌گرمایش در دماهایی پایین‌تر از نقطه ذوب پلاستیک انجام می‌شود. با حرکت فیلم در دستگاه، شکل‌دهی آن با فشار هوا (ترمو فرمینگ) یا با فشاردادن یک قالب مثبت (فرم سرد) انجام می‌شود.
پیش از بسته‌بندی، محصولات در یک ناحیه آماده‌سازی به‌صورت چشمی بازرسی می‌شوند. سپس، برای کالاهای مصرفی، محصولات به‌صورت دستی یا اتوماتیک درون محفظه قرار می‌گیرند. برای محصولاتی با ابعاد کوچک‌تر ولی حجم زیاد، مانند قرص‌های دارو، از یک دستگاه بسته‌بندی با تغذیه از طریق قیف (هوبر) استفاده می‌شود. محصولات درون قیف بارگیری شده و سپس به‌دقت به محفظه‌های بلیستر منتقل می‌گردند. برس‌ها و تیغه‌ها به پخش و مرتب‌کردن محصولات در کل کارت بلیستر کمک می‌کنند.
سپس محصول به ایستگاه بازرسی منتقل می‌شود. در اینجا، بازرس یا حسگر بصری هرگونه کالای آسیب‌دیده یا شکسته را بررسی کرده و آنها را برای ردشدن در انتهای خط بسته‌بندی علامت‌گذاری می‌کند. پس از بازرسی، ورق‌ها به ایستگاه درزبندی منتقل می‌شوند.
قبل از درزبندی، استوانه‌ای با نوشته‌ها یا گرافیک برجسته، قبل از تغذیه به دستگاه، بر روی یک طرف درب چاپ می‌کند. این استوانه، رنگ را برداشته و سپس آن را روی فیلم درب فشار می‌دهد. در ایستگاه درزبندی، فیلم درب و ورق آلومینیومی با فشاردادن آنها به همدیگر، با هم چفت می‌شوند. برای ایجاد پیوند بین این دولایه، گرما اعمال می‌شود تا رزین درزبندی دوباره فعال شود. پس از اتصال، بسته‌بندی‌های آلومینیومی مهروموم شده به ایستگاه خنک‌کننده منتقل می‌شوند که پیوند را تثبیت می‌کند.
سپس ورق‌های آلومینیومی مهروموم شده به ایستگاه برش منتقل می‌شوند، جایی که بسته‌بندی‌های آلومینیومی کامل به کارت‌های آلومینیومی بریده می‌شوند. بسته به کاربرد موردنظر، مانند بسته‌بندی‌های مقاوم در برابر کودکان، برش‌های اضافی توسط دستگاه انجام می‌شود. پس از آن، کارت‌های آلومینیومی از یک سیستم نقاله عبور می‌کنند، جایی که یک سیستم رد خودکار، اقلام پرچم گذاری شده را از خط بسته‌بندی حذف می‌کند. نقاله، کارت‌های آلومینیومی را از طریق بازوهای رباتیک هدایت می‌کند که به طور خودکار آنها را جمع‌آوری کرده و در جعبه‌ها یا بسته‌های بزرگ‌تر قرار می‌دهند.
در خط تولید، اپراتورهای فرایند برای انجام کنترل کیفیت، نمونه‌هایی از بسته بندی را انتخاب می‌کنند. بازرسی کیفیت بسته بندی معمولاً برای محصولات دارویی انجام می‌شود. یکی از روش‌های ساده، تست غوطه‌وری در آب یا تست رنگ آبی است. این تست نشت شامل قراردادن کارت بلیستر درون خلا برای چند دقیقه است. در صورت وجود نقص در درز یا آسیب به فیلم، داخل بلیستر خلا ایجاد می‌شود. سپس کارت بلیستر در آب رنگی فرومی‌رود. بسته‌ها از آب خارج شده و برای بررسی بصری به‌صورت دستی باز می‌شوند. پیشرفتهای اخیر در فناوری کاوش و اسکن، امکان بازرسی‌های بصری خودکار برای بسته‌های بلیستر نهایی را فراهم کرده است. روش غوطه‌وری در آب محدودیت دارد؛ زیرا کل فرایند تولید را بررسی نمی‌کند. در حال حاضر، سیستم‌های اسکن و بازرسی بصری می‌توانند به طور قابل‌اعتمادی هر حفره را بررسی کرده و محل حفره‌های معیوب را به طور دقیق مشخص کنند.
انواع بسته بندی حبابی یا بلیستر و کاربرد آنها
انواع بسته بندی بلیستر بر اساس محصولی که قرار است بسته بندی شود، از نظر بلیستر (پوسته پلاستیکی)، حفره (محفظه محصول)، جعبه (کارت پشت بلیستر) و شکل ظاهری، با یکدیگر تفاوت دارند. همچنین جنس مواد، متریال (مواد اولیه) و روش‌های حرارتی درزگیری، بسته بندی را بر اساس نوع محصول، ابعاد و شکل آن تفکیک می‌کند و شیوه بسته بندی را مشخص می‌سازد.
چهار نوع اصلی روش بسته بندی بلیستر عبارت‌اند از: پلاستیک – کاغذ، پلاستیک – پلاستیک، آلومینیوم – پلاستیک و آلومینیوم – آلومینیوم. بسته بندی بلیستر در ابتدا برای بسته بندی ایمن داروها در ظروف ضد دست‌کاری طراحی شد. از زمان پیدایش آن به‌عنوان بسته بندی دارویی در اواسط قرن بیستم و با پیشرفت سریع تکنولوژی، بسته بندی بلیستر به صنایع مختلف گسترش‌یافته و رویکردی نوآورانه در نمایش و ایمنی محصول به ارمغان آورده است.
1. بسته‌بندی صدفی
بسته‌بندی صدفی نوعی بسته‌بندی است که از یک پوستة خارجی با دو قسمت هم‌اندازه تشکیل شده است که ازیک‌طرف به هم متصل هستند. دلیل نام‌گذاری این نوع بسته‌بندی شباهت آن به صدف‌های بزرگ اقیانوس هنگام باز شدن است. بسته‌بندی‌های صدفی در اندازه‌های مختلف و از انواع مختلف پلاستیک ساخته می‌شوند. این نوع بسته‌بندی‌ها به‌عنوان جایگزینی برای جعبه‌ها در صنعت فست‌فود کاربرد دارند.
2. بسته بندی بلیستر پلاستیکی و کاغذی
بسته بندی بلیستر پلاستیکی و کاغذی که به آن کارت بلیستر یا سیل فیس نیز گفته می‌شود، نوعی از بسته بندی بلیستر بسیار رایج است. در این روش، ماده پلاستیکی گرم شده و به ابعاد محصول شکل داده می‌شود و سپس با استفاده از حرارت به یک قطعه مقوا مهروموم می‌گردد.
3. بسته‌بندی حبابی محصور
بسته‌بندی حبابی محصور یک ابتکار نوین برای جایگزینی بسته‌بندی‌های سنتی حبابی با روکش و صدفی است. این فرایند شباهت‌هایی به بسته‌بندی حبابی کاغذی – پلاستیکی دارد. اما برخلاف روش کاغذی – پلاستیکی که در آن یک ورق پلاستیکی به شکل محصول به یک قطعه کارتنی چسبانده می‌شود، در بسته‌بندی حبابی محصور، محصول درون محفظه پلاستیکی بین دو قطعه کارتنی قرار می‌گیرد.
جذابیت بسته‌بندی حبابی محصور، کم‌هزینه‌بودن و استفاده از مواد سازگار با محیط‌زیست است. علاوه بر این، روشی بسیار ایمن برای بسته‌بندی است که به‌راحتی باز نمی‌شود. بسته‌بندی حبابی محصور به‌ویژه در بخش فروش عمده‌فروشی‌های بزرگ بسیار رایج شده است.
4. بسته بندی پلاستیکی و بلیستر
بسته بندی پلاستیکی و بلیستر به طور عمده نوعی بسته بندی به سبک صدفی است که از یک محفظه قالب‌گیری شده تک‌قطعه تشکیل شده است. این محفظه، یک پوسته پلاستیکی ایجاد می‌کند که پس از بسته‌شدن به‌راحتی قابل باز شدن نیست. بسته بندی پلاستیکی و بلیستر برای قسمت پشتی خود از یک‌تکه کاغذ یا مقوا استفاده می‌کند که در داخل یا خارج از پوسته قرار می‌گیرد و برای اهداف تزیینی و اطلاع‌رسانی محصول به کار می‌رود. این نوع بسته بندی به مشتریان امکان دسترسی کامل بصری به محصول را بدون نیاز به باز کردن بسته ارائه می‌دهد.
5. بسته‌بندی آلومینیوم – پلاستیک
بسته‌بندی آلومینیوم – پلاستیک مشابه بسته‌بندی پلاستیکی – کاغذی دارای ساختاری است که در آن پلاستیک بر اساس شکل محصول فرم داده می‌شود. اما تفاوت این نوع بسته‌بندی در این است که به‌جای استفاده از ورق مقوایی در پشت، از ورقه آلومینیومی استفاده می‌شود. این نوع بسته‌بندی به دلیل سهولت دسترسی به محصول و درعین‌حال خاصیت درزبندی عالی، گزینه‌ای ایده‌آل برای داروها محسوب می‌شود.
6. بسته بندی آلومینیومی و بسته بندی فویل آلومینیومی
در بسته بندی آلومینیومی و بسته بندی فویل آلومینیومی، هر دو طرف بسته بندی از جنس فویل آلومینیومی هستند که در نتیجه مصرف‌کننده نمی‌تواند محصول را ببیند. در برخی موارد، ممکن است محتویات داخل بسته با ورقه‌های پلاستیکی نیز پیچیده شوند. بسته بندی آلومینیومی و بسته بندی فویل آلومینیومی به دلیل هزینه بالای ساخت، به‌ندرت استفاده می‌شود. هدف و توسعه این نوع بسته بندی، برای محصولاتی است که به نور حساس هستند و فویل آلومینیومی مات، از آنها محافظت می‌کند.
7. بسته‌بندی صدفی کشویی
بسته‌بندی صدفی کشویی نوعی از بسته‌بندی‌های ترکیبی کاغذ و پلاستیک است که در آن، پلاستیک به شکل محصول فرم داده شده و روی قطعه‌ای از کارتُن قرار می‌گیرد تا محصول را به طور کامل احاطه کند. تفاوت این نوع بسته‌بندی صدفی با انواع معمولی این است که لبه‌هایی در سه طرف کارتُن تازده شده و تنها یک طرف آن باز می‌ماند. همین لبه‌های تاخورده باعث می‌شوند تا قطعه کارتُن به‌راحتی درون محفظه پلاستیکی سر بخورد و از آن خارج شود.
سخن پایانی
در دنیای امروز که حمل‌ونقل کالا به سراسر جهان انجام می‌شود، حفاظت از محصولات در طول جابه‌جایی از اهمیت بالایی برخوردار است. بسته‌بندی حبابی که به نام بسته‌بندی بلیستر نیز شناخته می‌شود، راه‌حلی ایده‌آل برای این چالش ارائه می‌دهد. این نوع بسته‌بندی از لایه‌های نازک پلاستیک حباب‌دار ساخته شده که حداکثر حفاظت را در برابر ضربه، لرزش و سایر آسیب‌ها ایجاد می‌کند.
