فرایند بسته بندی به‌عنوان یکی از مراحل حائز اهمیت در تولید و عرضه یک محصول محسوب شده و جایگاه ویژه‌ای از لحاظ حفظ کیفیت محصول، تبلیغات، طول عمر محصول و سلامت آن دارد. به همین دلیل روش‌ها و تکنیک‌های متعددی برای این فرایند در نظر گرفته شده است که سیل وکیوم یکی از آنها است. در ادامه بیشتر آن را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
بسته بندی وکیوم چیست و چه کاربردی دارد؟
بسته بندی به‌عنوان یک مرحله کلیدی در تولید، نگهداری و عرضه محصولات، تأثیر مستقیمی بر کیفیت، دوام، سلامت و حتی جلب توجه مشتری دارد.
در میان روش‌های مختلف، بسته بندی وکیوم یکی از پیشرفته‌ترین و مؤثرترین تکنیک‌ها برای حفظ تازگی و جلوگیری از فساد محصولات، به‌ویژه در صنایع غذایی است.
در این مطلب به‌صورت تخصصی به معرفی بسته بندی سیل وکیوم، عملکرد، مزایا و انواع دستگاه‌های آن خواهیم پرداخت.
دستگاه سیل وکیوم چیست؟
دستگاه سیل وکیوم یک ابزار صنعتی و کاربردی بسیار پیشرفته است که در صنایع مختلف استفاده می‌شود.
این دستگاه به دلیل دارابودن ویژگی‌هایی از جمله حفظ طول عمر محصولات و حفاظت از آنها در مقابل باکتری‌ها و آلودگی‌ها به‌ویژه در صنعت بسته‌بندی مواد غذایی بسیار موردتوجه قرار گرفته است.
به بیانی واضح‌تر دستگاه بسته بندی وکیوم یا سیل وکیوم، یک ابزار پیشرفته صنعتی است که با ایجاد فضای خلأ، هوا را از بسته خارج کرده و آن را به‌صورت کاملاً مهروموم آماده عرضه می‌کند.
این فرایند باعث افزایش ماندگاری محصول، حفظ طعم و کیفیت و جلوگیری از رشد میکروارگانیسم‌ها می‌شود.
نحوه کار دستگاه سیل وکیوم
دستگاه سیل وکیوم، با ایجاد فضای خلأ درون بسته بندی، هوای اضافی را از آن خارج نموده و درنهایت بسته به‌صورت مهروموم آماده عرضه به بازار می‌شود. این دستگاه با خارج نمودن گازهای اثرگذار در کیفیت محصول، جلوگیری از رشد باکتری‌ها و کپک‌ها، کاهش اکسیداسیون، حفظ رنگ و طعم طبیعی محصولات بسیار مؤثر عمل می‌کند.
در دستگاه سیل وکیوم، امکان تزریق گاز نیز وجود دارد. برخی از گازها نگهدارنده هستند و به حفظ کیفیت اولیه ماده غذایی و طعم و مزه آن کمک می‌نمایند. علاوه بر این با تزریق گاز مناسب می‌توان شکل و ظاهر محصول را به همان حالت اولیه حفظ کرد. دستگاه سیل وکیوم مجهز به سیستم پمپ وکیوم است و تخلیه هوا را از طریق این پمپ انجام می‌دهد. به این صورت که با فشردن پمپ، هوای داخل بسته تخلیه شده و سپس می‌تواند با گازهایی نظیر N2 یا Co2 پر شود.
مزایای بسته بندی وکیوم
هوا عامل اصلی خرابی و فاسدشدن مواد غذایی است. به همین علت بسته‌بندی‌های تحت خلأ مانند بسته بندی وکیوم فرمینگ و بسته بندی سیل وکیوم نسبت به سایر روش‌های بسته بندی از محبوبیت زیادی برخوردار هستند.
با بسته بندی وکیوم ، مواد نمی‌توانند با اکسیژن در تماس باشند و درنتیجه تحت‌تأثیر آن قرار نمی‌گیرند. در واقع با روش بسته‌بندی سیل وکیوم، محصول برای طولانی‌مدت به همان شکل باقی‌مانده و هیچ واکنش شیمیایی در آن رخ نمی‌دهد؛ بنابراین روش بسته بندی سیل وکیوم، برای بسته بندی مواد غذایی و دارویی که باید از معرض رطوبت و هوا دور بمانند، بسیار کاربردی است. از دیگر ویژگی‌ها و مزایای بسته بندی سیل وکیوم می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
ماندگاری و طول عمر بالاتر
همان‌طور که اشاره کردیم در روش سیل وکیوم به دلیل ایجاد خلأ در بسته، ماده از نفوذ عوامل خارجی در امان می‌ماند. این روش می‌تواند برای هر نوع ماده غذایی مورداستفاده قرار گرفته و به طول عمر و ماندگاری بیشتر آن کمک نماید. برای مثال گوشت در حالت عادی و بسته‌بندی به روش‌های سنتی، تا شش ماه در فریزر باقی می‌ماند، اما امکان نگهداری گوشت‌های بسته‌بندی شده به روش سیل وکیوم تا 2 سال هم وجود دارد.
کاهش دورریزهای مواد غذایی
بدیهی است زمانی که طول عمر و ماندگاری مواد غذایی افزایش پیدا کند، میزان دورریزهای آنها نیز کمتر می‌شود. برای همین روش سیل وکیوم این امکان را به افراد می‌دهد تا میزان فاسد شدگی و ضایعات مواد غذایی را کاهش داده و در مصرف آنها صرفه‌جویی نمایند. همچنین بسیاری از تولیدکنندگان مواد غذایی مواد را به‌صورت عمده با قیمت کمتر خریداری کرده و به طور مؤثری آنها را ذخیره می‌نمایند.
محافظت از محصول
از دیگر مزایای مهم بسته‌بندی سیل وکیوم باید به حفاظت از محصول اشاره کرد. این روش می‌تواند از ماده موجود در بسته بندی، در مقابل عواملی همچون نفوذ آب و رطوبت محافظت کرده و مانع از کپک‌زدن آن شود.
همچنین باتوجه‌به اینکه با استفاده از این روش، مواد غذایی مستقیماً با محیط فریزر در تماس نیستند، سوختگی انجمادی و خشک‌شدگی در آنها رخ نمی‌دهد.
حفظ طعم و کیفیت مواد
بسته‌بندی مواد غذایی به روش سیل وکیوم باعث می‌شود تا طعم و کیفیت مواد به همان شکل اولیه خود باقی بماند. چرا که ماده غذایی در غیاب هوا و در یک محیط خلأ، بافت و طعم خود را حفظ کرده و چیزی از ارزش غذایی آن نیز کم نخواهد شد.
عدم نیاز به افزودن مواد نگهدارنده
در حالت عادی، برای نگهداری و افزایش طول عمر مواد غذایی از نگهدارنده‌ها و مواد شیمیایی استفاده می‌شود. اما در روش سیل وکیوم به دلیل عدم امکان ورود هر نوع عامل فاسدکننده‌ای به داخل بسته بندی، نیازی به هیچ‌گونه مواد نگهدارنده نبوده و محصولات غذایی به شکل ارگانیک و طبیعی عرضه می‌گردند.
انواع دستگاه بسته‌بندی سیل وکیوم
این دستگاه‌ها در حالت کلی به دودسته دستی و اتوماتیک تقسیم شده و از لحاظ نوع کارکرد در چهار گروه زیر قرار می‌گیرند:
1. دستگاه نوع نازل (Nozzle – Type)
در این دستگاه پس از تخلیه هوا از طریق نازل، بخش دهانی بسته، توسط هیتر یا سیستم ضربه‌ای مهروموم می‌شود. همچنین فرایندهای وکیوم و بسته‌بندی در اکثر این دستگاه‌ها به‌صورت خودکار انجام می‌شود. کار با دستگاه بسته‌بندی وکیوم نوع نازل نسبت به انواع دیگر ساده‌تر است. بااین‌حال درجه خلأ کیسه‌های بسته‌بندی شده توسط این دستگاه کمتر از سایر دستگاه‌ها است.
2. دستگاه محفظه‌ای (Chamber – Type)
در دستگاه سیل وکیوم محفظه‌ای، کیسه حاوی محصول در یک محفظه وکیوم شده و پس از آن به‌وسیله سیستم ضربه‌ای در خلأ، مهروموم می‌گردد. درصورتی‌که دستگاه بسته‌بندی وکیوم محفظه‌ای از نوع نیمه اتوماتیک باشد، ممکن است بتواند چندین یا ده‌ها بسته را به طور هم‌زمان در محفظه خلأ بسته‌بندی نماید.
3. دستگاه وکیوم اسکین (Skin – Type)
بسته‌بندی با این دستگاه با قراردادن درپوش بر روی ماده انجام می‌شود. در این دستگاه پوشش بالایی گرم‌ونرم شده بر روی ماده غذایی و یک پوشش پایینی (مقوا یا سینی) در محفظه خلأ قرار داده می‌شود. ظاهر مواد بسته‌بندی شده با این دستگاه بسیار شیک بوده و می‌تواند به ارزش آن بیفزاید.
4. دستگاه وکیوم کشش عمیق (Deep -Draw)
در دستگاه وکیوم کشش عمیق، لایه پایینی به‌وسیله صفحه داغ گرم شده و سپس با وکیوم از طریق پمپ عمیق کشیده می‌شود. زمانی که ماده غذایی در کیسه توسط لایه بالایی پوشانده شود، هر دو فیلم در محفظه وکیوم مهروموم می‌شوند.
انواع دستگاه سیل وکیوم از نظر ساختاری
یکی دیگر از معیارهای دسته‌بندی دستگاه‌های سیل وکیوم، نوع ساختار و ابعاد آنها می‌باشد که در ادامه توضیح خواهیم داد:
- دستگاه سیل وکیوم رومیزی: این دستگاه از ابعاد و اندازه کوچکی برخوردار بوده و برای استفاده‌های کم‌حجم مناسب است و بیشتر در محیط‌های کارگاهی و فضاهای کوچک کاربرد دارد. قیمت خرید دستگاه سیل وکیوم رومیزی نسبت به دیگر دستگاه‌ها پایین‌تر است.
- دستگاه سیل وکیوم روتاری: با استفاده از دستگاه سیل وکیوم روتاری، امکان بسته‌بندی مواد غذایی مختلفی از قبیل لبنیات، ترشی، سبزیجات و … وجود دارد. دستگاه سیل وکیوم روتاری به دلیل قالب چرخشی یا گردانی که در ساختار خود دارد، می‌تواند برای ظرفیت‌های نسبتاً بالا نیز مورداستفاده قرار بگیرد. از مزایای بسته‌بندی مواد با این دستگاه، می‌توان به سرعت بالای بسته‌بندی، جلوگیری از اتلاف وقت و سیل کردن دو یا چهار ظرف به طور هم‌زمان اشاره کرد.
- دستگاه سیل وکیوم خطی: دستگاه سیل وکیوم خطی از دیگر انواع دستگاه سیل وکیوم محسوب می‌شود که در انواع تک لاین، دو لاین و سه لاین طراحی و تولید می‌گردد. این دستگاه‌ها برای پلمب کردن درب ظروف در ابعاد مختلف کاربرد دارند.
دستگاه سیل وکیوم خطی به دلیل دارابودن ویژگی‌هایی اعم از امکان تزریق گاز، تاریخ‌زن و… در کارخانه‌ها و مراکز تولیدی که نیاز به سرعت بالای بسته بندی دارند، کاربرد دارد.
کاربردهای بسته بندی وکیوم
گرچه بیشتر کاربرد بسته بندی وکیوم در صنایع غذایی است، اما این تکنولوژی در صنایع دارویی، پزشکی، الکترونیکی و شیمیایی نیز استفاده فراوانی دارد.
از بسته بندی گوشت و مرغ گرفته تا داروهای حساس به رطوبت، همه از این روش بهره‌مند می‌شوند.
جهت آشنایی بیشتر با کاربرد بسته بندی وکیوم در صنایع مختلف از خوراکی تا الکترونیک، می‌توانید مقاله https://khavarvacuum.ir/application-vacuum-packaging-various-industries-from-food-electronics/ را مطالعه نمایید.
نکات مهم برای انتخاب دستگاه بسته بندی وکیوم مناسب
برای انتخاب بهترین دستگاه بسته بندی وکیوم باید نکاتی را در نظر گرفت که عملکرد بهینه و بازدهی بالایی را تضمین کند:
- حجم تولید و ظرفیت کاری: برای کارگاه‌های کوچک دستگاه بسته بندی وکیوم رومیزی کافی است، اما کارخانه‌های بزرگ‌تر نیاز به دستگاه‌های خطی یا روتاری دارند.
- نوع محصول: برخی محصولات نیازمند تزریق گاز محافظ یا بسته بندی وکیوم ظریف‌تر (مانند وکیوم اسکین) هستند.
- امکانات دستگاه: امکاناتی مثل تزریق گاز، تاریخ‌زن، قابلیت برنامه‌ریزی و سرعت بسته بندی، باید متناسب با نیاز کسب‌وکار انتخاب شوند.
- سهولت استفاده و نگهداری: دستگاه‌های بسته بندی وکیومی که ساده‌تر کار می‌کنند و خدمات پس از فروش بهتری دارند، در بلندمدت مقرون به صرفه‌تر هستند.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد پرکاربردترین دستگاه بسته بندی وکیوم در صنایع مختلف، به مقاله https://khavarvacuum.ir/most-widely-used-vacuum-packaging-device-various-industries/ مراجعه نمایید.
انواع روش‌های بسته بندی وکیوم
در کنار دستگاه سیل وکیوم، روش‌های مختلفی برای بسته بندی وکیوم وجود دارد که هر کدام مزایای خاص خود را دارند:
- بسته بندی وکیوم فرمینگ (Vacuum Forming): لایه‌های بسته‌بندی شکل محصول را به خود گرفته و ظاهری زیبا و منظم ایجاد می‌کند.
- بسته بندی وکیوم معمولی (Vacuum Pouch Packaging): محصول داخل کیسه قرار گرفته و هوا از داخل آن تخلیه می‌شود.
- بسته بندی اسکین (Skin Packaging): لایه فیلم روی محصول کشیده می‌شود و کاملاً به آن می‌چسبد، مناسب محصولات گوشتی و سبزیجات.
هر کدام از این روش‌های بسته بندی وکیوم بسته به نوع محصول و نیازهای نگهداری انتخاب می‌شود.
جمع‌بندی
روش بسته بندی سیل وکیوم به دلیل مزایای متعدد ذکر شده به یکی از پرطرف‌دارترین و باکیفیت‌ترین روش‌های بسته بندی تبدیل شده است.
از طرفی دستگاه سیل وکیوم نیز باتوجه‌به تنوع و مدل‌های مختلفی که دارد، جزو دستگاه‌های محبوب در بازار محسوب شده و در منازل، کارگاه‌های تولیدی و حتی کارخانه‌های بزرگ صنعتی به کار برده می‌شود. باتوجه‌به اینکه از این دستگاه‌ها بیشتر برای بسته بندی مواد غذایی استفاده می‌شود؛ اما بااین‌حال در بسته‌بندی مواد دارویی، شیمیایی، پزشکی و غیره نیز کاربرد دارند.
سؤالات متداول (FAQ) درباره بسته بندی سیل وکیوم
- بسته بندی سیل وکیوم چیست و چگونه کار می‌کند؟
بسته بندی سیل وکیوم با تخلیه هوای داخل بسته بندی و ایجاد خلأ (بسته بندی وکیوم)، از تماس محصول با اکسیژن جلوگیری کرده و با مهروموم کامل بسته، مانع ورود آلودگی‌ها و رطوبت می‌شود. این روش باعث افزایش ماندگاری و حفظ کیفیت محصول می‌گردد.
- چه محصولاتی را می‌توان با بسته بندی سیل وکیوم محافظت کرد؟
این روش برای مواد غذایی (مانند گوشت، پنیر، سبزیجات)، دارویی، پزشکی و حتی قطعات الکترونیکی حساس به رطوبت مناسب است.
- مزایای بسته بندی سیل وکیوم نسبت به بسته بندی معمولی چیست؟
بسته بندی سیل وکیوم باعث افزایش طول عمر محصول، حفظ طعم و کیفیت، کاهش ضایعات و جلوگیری از رشد باکتری‌ها و کپک‌ها می‌شود. همچنین نیازی به مواد نگهدارنده شیمیایی ندارد.
- آیا بسته بندی سیل وکیوم می‌تواند به محصول طعم یا ظاهر خاصی بدهد؟
خیر، بسته بندی وکیوم طعم و ظاهر محصول را حفظ کرده و حتی با تزریق گازهای محافظ می‌تواند رنگ و شکل طبیعی محصول را نگه دارد.
- دستگاه بسته بندی سیل وکیوم چه انواعی دارد؟
دستگاه‌های سیل وکیوم شامل نوع نازل، محفظه‌ای، اسکین و کشش عمیق هستند که هر کدام برای کاربردها و حجم‌های متفاوت طراحی شده‌اند.
- آیا می‌توان از بسته بندی سیل وکیوم برای نگهداری طولانی‌مدت گوشت استفاده کرد؟
بله بسته بندی وکیوم، گوشت را تا چندین برابر بیشتر از بسته بندی معمولی در فریزر نگهداری می‌کند.
- آیا بسته بندی سیل وکیوم فقط در کارخانه‌ها استفاده می‌شود؟
خیر، دستگاه‌های بسته بندی وکیوم رومیزی کوچک نیز وجود دارند که مناسب کارگاه‌ها و حتی مصارف خانگی هستند.
- آیا بسته بندی سیل وکیوم نیاز به مواد نگهدارنده دارد؟
خیر، در بسته بندی وکیوم به دلیل حذف هوا و جلوگیری از رشد میکروارگانیسم‌ها، نیازی به مواد نگهدارنده شیمیایی نیست.
- قیمت دستگاه بسته بندی سیل وکیوم چگونه است؟
قیمت دستگاه‌های بسته بندی سیل وکیوم بسته به نوع، ظرفیت، امکانات و برند متفاوت است و از دستگاه‌های رومیزی اقتصادی تا دستگاه‌های صنعتی با قیمت بالا وجود دارد.
- چگونه می‌توان مطمئن شد بسته بندی سیل وکیوم به درستی انجام شده است؟
بسته بندی وکیوم باید کاملاً مهروموم شده باشد، هیچ هوایی داخل بسته نباشد و بسته از نظر ظاهری فاقد هرگونه سوراخ یا نشتی باشد.
